Mỗi khi nhắc đến Tây Bắc, mọi người sẽ nghĩ ngay đến hình ảnh của những nếp nhà sàn thấp thoáng, đó không chỉ là biểu trưng, mà còn là một bảo tàng nghệ thuật sống của người Thái.Thế nhưng hiện nay, trước những đổi thay của cuộc sống, những ngôi nhà sàn truyền thống đang dần mất đi, nhường chỗ cho những ngôi nhà đất, nhà xây và những ngôi nhà sàn cải tiến đầy lạ lẫm. Nguy cơ mất đi một biểu trưng của văn hóa Thái ngày càng rõ rệt.
Bản Chao Hạ 1, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ chục năm trước, những ngôi nhà sàn truyền thống còn rất nhiều nhưng nay ít dần, thay vào đó là những ngôi nhà kiểu mới.Vì một lí do nào đó, chủ nhân của nó đã quyết định không làm nhà theo lối cũ mà làm ngôi nhà sàn đặc biệt, cao 3 tầng.
Ông Lò Văn Tuyên – Bản Chao Hạ 1, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ cho hay: “Làm kiểu mới để nhà thoáng mát hơn, cao nên nhìn được cảnh cánh đồng. Tôi làm hơi khác so với nhà sàn truyền thống nhưng cũng không bỏ qua các khâu của nhà sàn ngày xưa”.Với ngôi nhà sàn mà người dân bản Chao Hạ 1 gọi là “ngôi nhà sàn mơ ước”, vừa được hoàn thành, trị giá gần 900 triệu đồng. Tuy ngôi nhà vẫn giữ được hình dáng ngôi nhà truyền thống nhưng vật liệu đã được bê tông hóa rất nhiều.
Chủ nhân căn nhà cho biết phải xây như vậy vì không kiếm được gỗ, không mua được vật liệu lợp, cũng không còn mấy thợ biết thiết kế, dựng và lợp nhà sàn như ngày xưa.Chị Lò Thị Dựa – Bản Chao Hạ 1, chia sẻ: Mình làm căn nhà này cố giữ các nét truyền thống để đón khách du lịch đến ăn, nghỉ và sinh hoạt cùng gia đình. Tuy nhiên vì hoàn cảnh nên đành phải thay đổi ít nhiều. Ngôi nhà này hi vọng khi khách đến nghỉ ngơi sẽ không quá lạ lẫm.”
Đây là 1 trong những ngôi nhà sàn “thời cải cách”.
Ngôi nhà sàn khác được đánh giá là vẫn giữ được phong cách của nhà sàn truyền thống dù đã được làm lại. Mỗi năm chủ nhân ngôi nhà đón hơn 200 lượt khách đến nghỉ ngơi và thưởng thức những nét văn hóa đặc sắc.Nếu so với một căn nhà sàn cũ thì hình dáng vẫn tương đồng nhưng những sự thay đổi thì vẫn có thể nhận ra, từ cách sơn sửa, vật liệu dùng, các bố trí không gian sinh hoạt. Đặc biệt là không còn thấy bếp lửa, hình ảnh đặc trưng trong nếp sống của người Thái Mường Lò.
Không còn bếp lửa mà thay vào đó là những thiết bị ICT hiện đại.
Nhưng vẫn còn những nét của nhà sàn người Thái.
Không chỉ riêng ở Nghĩa Lộ mà khắp tỉnh Yên Bái có đến hàng trăm ngôi nhà sàn đã được xây dựng theo kiểu bê tông hóa. Mặc dù hiện nay vẫn còn nhiều gia đình muốn giữ mái nhà sàn truyền thống, nhưng yêu cầu của nhịp sống ngày một hiện đại và nhiều yếu tố khách quan khiến họ không thực hiện được điều này.Thiết nghĩ các ban ngành chức năng cần sớm có biện pháp để bảo tồn và phát huy giá trị, bởi nhà sàn không chỉ là một bảo tàng nghệ thuật sống của người Thái ở Mường Lò nói riêng, mà nó còn là biểu trưng văn hóa của vùng Tây Bắc nói chung.
