Năm nay ngày Tết này lại trùng với dịp nghỉ lễ 2/9 nên không khí càng vui tươi, phấn khởi hơn.Xíp xí theo tiếng Thái nghĩa là 14. Tết Xíp xí được tổ chức vào ngày 14/7 Âm lịch hàng năm đối với người Thái Mường Lò cũng quan trọng như Tết Nguyên đán.
Tết Xíp xí bao giờ cũng gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Trong phần lễ có 5 lễ cúng và quan trọng nhất là lễ cúng ruộng “tam tế na” được tổ chức đầu tiên trong các lễ cúng. Đây cũng là lễ cúng đặc trưng thể hiện yếu tố tâm linh, ước mong một vụ mùa bội thu, cuộc sống no ấm… Lễ cúng đúng vào thời điểm lúc lúa vụ mùa hàng năm đang vào chắc hạt, năm nào nhuận 2 tháng 6 như năm nay thì lúa bắt đầu cho thu hoạch.
Trong lễ cúng ruộng “tam tế na”, mâm lễ gồm: 1 đầu lợn, 1 bộ lục phủ ngũ tạng lợn, 2 gói thịt lợn băm để sống, 2 gói xôi, bánh xíp xí, vòng bạc, vải sải, trầu cau, rượu, muối…
Trước đó, ông mo rất cầu kỳ làm những chiếc ô nhỏ và những hình trang trí bằng giấy màu để bày lên mâm cỗ; các hộ trong bản thì chuẩn bị nơm, rọ, ớp, tấm nan đan… đều là những dụng cụ đi ruộng hàng ngày để hái rau, bắt cua, bắt cá. Mâm cúng được đặt ngang đầu ruộng của cả bản hướng ra cánh đồng. Khi tiến hành nghi lễ, ông mo quay mặt hướng về phía cánh đồng, vái tứ phương cầu chúa trời, chúa đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, cầu cho mùa màng tốt tươi, lúa không bị sâu bọ phá hoại, cây lúa cho hạt to, chắc, mẩy, có một vụ mùa bội thu.
Kết thúc lễ cúng, ông mo mang những nan đan cắm ở đầu ruộng với ý nghĩa bảo vệ cho đồng ruộng chống lại thú dữ và sâu bệnh phá hoại mùa màng. Người dân trong bản mang cá ra thả để lưu giữ cá ruộng cho vụ đông.
Cùng với lễ cúng ruộng là lễ cúng vía trâu. Người Thái coi con trâu là “đầu cơ nghiệp”, là nguồn sức kéo chính để làm ruộng. Vì vậy, con trâu là tài sản lớn nhất, là con vật thân thiết với mọi người trong gia đình, được chăn dắt và chăm sóc hàng ngày.
Lễ cúng vía trâu được tiến hành ở dưới gầm sàn. Ông mo hoặc bà mo sẽ cúng cầu cho con trâu của gia chủ luôn khỏe mạnh để làm việc đồng áng. Sau lễ cúng vía, con trâu sẽ được gia chủ cho ăn những bó cỏ lau non ngon nhất, còn thịt gà, bánh và xôi sẽ được chia cho trẻ con chăn dắt trâu trong gia đình, coi đây như một phần thưởng cho người chăn trâu hàng ngày. Trẻ con trong các gia đình mang bánh, xôi, gà lên bãi chăn trâu cùng liên hoan và chơi các trò chơi dân gian như: cướp cờ, ô quan, đánh khăng…
Còn 3 lễ cúng khác không thể thiếu trong tết Xíp xí nữa là lễ cúng tổ tiên, lễ cúng họ ngoại và lễ cúng thần linh thể hiện sự tôn kính, biết ơn đối với các bậc thần linh và những người đã có công khai ấp, lập bản, lập mường; biết ơn các đấng sinh thành và cầu mong cho các thành viên trong gia đình khỏe mạnh, hòa thuận, biết bảo ban nhau làm ăn phát triển kinh tế.
Ông Lò Văn Bình, người dân bản Chao, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ cho biết: “Trước đây, lễ cúng ruộng thường được tổ chức cho cả bản, ngày nay vẫn được duy trì và tùy theo từng gia đình, có điều kiện thì tổ chức mâm lễ cúng riêng ruộng của gia đình mình và luôn đảm bảo đầy đủ các bước, mang trong đó những mong ước tốt đẹp…”.
Đến nay, trải qua nhiều đời, người Thái ở Nghĩa Lộ – Mường Lò vẫn duy trì được Tết truyền thống Xíp xí với các nghi lễ và trò chơi dân gian đặc sắc như: tó mắc lẹ, tung còn, đi cà kheo… Đặc biệt là luôn có những màn xòe rộn ràng khắp bản trên xóm dưới…
Trong thực hiện Đề án xây dựng thị xã văn hóa – du lịch, thị xã Nghĩa Lộ cũng quan tâm chỉ đạo các xã, phường tuyên truyền, khuyến khích người dân giữ gìn những nghi lễ, thủ tục tốt đẹp trong tết Xíp xí và tạo không khí vui tươi, phấn khởi, tạo động lực thúc đẩy lao động sản xuất cho bà con nhân dân.
Chị Lò Thị Huệ ở xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ cho biết: “Dù cuộc sống thay đổi nhiều nhưng với người Thái Tết Xíp xí vẫn là ngày Tết vô cùng quan trọng, ai đi xa cũng muốn về với gia đình. Bây giờ không tổ chức Tết tốn kém nữa, các hộ gia đình tổ chức tết Xíp xí hàng năm vui tươi, an toàn, tiết kiệm”.
Năm nay, đồng bào dân tộc Thái Mường Lò- Nghĩa Lộ đón tết Xíp xí đúng dịp nghỉ lễ 2/9 nên bản làng đón nhiều người con và du khách hơn. Niềm vui như được nhân đôi. Tiếng trống hội rộn ràng, tiếng nói cười rộn rã và những vòng xòe cứ thế mở rộng…/.
