Với đồng bào Thái ở Tây Bắc, chẳm chéo hay chẩm chéo là món chấm không thể thiếu trong mỗi bữa cơm. Đây cũng là món ăn dân dã gắn liền với cuộc sống của đồng bào. Khi lên nương, bà con gói cơm kèm theo chẳm chéo. Sau mỗi buổi cuốc nương, chị em lại đi bẻ măng, hái rau rừng về luộc để chấm với món chẳm chéo. Hương vị cay cay, tê tê và mùi thơm của tỏi, rau mùi lan toả, đã ăn một lần thì nhớ mãi.
“CHẲM” trong tiếng Thái nghĩa là “Thức Chấm”! “CHÉO” nghĩa là mùi thơm của nhiều loại rau kết hợp lại. Thực tế có rất nhiều loại “CHẲM”, tùy thuộc vào mục đích sử dụng chấm đồ ăn gì mà có loại “Chẳm” phù hợp!
Ví dụ:Làm nước chấm rau Má: Bắt buộc phải có 1 loại quả rừng tên gọi là Mắc Có, kết hợp với thịt băm hoặc cá suối nướng băm nhỏ + Ớt + Rau thơm…Làm nước chấm măng: Như đồng bào Thái Trắng thì lại chỉ sử dụng Rau Húng Dũi băm nhỏ, thêm hạt Dổi, ớt, muối rồi chế thêm nước sôi….
Nhưng thôi, nhiều loại “Chẳm” lắm, mà cơ bản là chúng ta ở đồng bằng, có muốn thưởng thức cũng khó vì nguyên liệu để làm không có. Nhưng riêng với món “Chẳm Chéo” thì lại đơn giản hơn rất nhiều, nguyên liệu dễ kiếm, dễ làm. Để tôi hướng dẫn các anh chị cách làm, cũng như sử dụng món “Chẳm Chéo” này, ngay dưới đây thôi.
1. NGUYÊN LIỆU LÀM CHẲM CHÉO Đơn giản lắm, nguyên liệu để làm Chẳm Chéo dễ kiếm, dễ tìm. Các anh chị chuẩn bị những thứ sau: Hạt Mắc Khén: Bắt buộc phải có hạt này, thì món Chẳm Chéo mới có mùi vị thơm ngon đặc trưng của Tây Bắc được. Hạt Dổi: 2 đến 3 hạt, nướng thơm! Ớt tươi, Tỏi, Gừng 1 miếng nhỏ, Muối hoặc Bột Canh. Rau thơm: Húng dũi, Mùi Tàu, Rau Mùi
2. SƠ CHẾ Ớt tươi phải nướng cho hơi héo, để làm bớt vị hăng của ớt trong khi vẫn giữ được vị cay.Mắc Khén rang, xay thành bột (nếu các anh chị đã có bột Mắc Khén rồi thì bỏ qua bước này, tất nhiên). Rau thơm các loại rửa sạch. Tỏi bóc vỏ, còn Gừng các anh chị nhớ chỉ dùng 1 miếng nhỏ thôi, nhiều quá sẽ át hết mùi thơm của các loại gia vị khác.
3. GIÃ CHẲM CHÉO Cho tất cả các nguyên liệu đã chuẩn bị ở bước trên vào cối, giã thật nhỏ, càng nát mịn càng ngon. Riêng đối với Mắc Khén, chỉ nên cho 1 thìa nhỏ khi giã, số Mắc Khén còn lại chúng ta để trộn thêm vào bát Chẳm Chéo khi đã làm xong! Như vậy dễ điều chỉnh mùi thơm và khẩu vị hơn.
4. THÀNH PHẨM VÀ CHÚ Ý Tuyệt đối không cho thêm Nước Mắm vào Chẳm Chéo.Trong trường hợp chấm các món khó dính như Măng Củ, các anh chị cho thêm 1 hoặc 2 thìa nước trắng vào Chẳm Chéo để tạo độ dẻo & kết dính hơn khi chấm. Bảo quản: Chẳm Chéo sau khi giã xong nên sử dụng trong ngày. Nếu các anh chị làm hàng quán, muốn giã nhiều để sử dụng trong vài ngày thì hãy bỏ Chẳm Chéo vào lọ, đóng kín nắp, để trong ngăn mát tủ lạnh có thể bảo quản được cả tuần.
6. CHẲM CHÉO DÙNG VỚI MÓN GÌ? Chẳm Chéo, theo tôi, chấm món gì cũng hợp, đem lại mùi vị thơm ngon đặc biệt lắm. Nhưng có thể kể ra dùng để chấm mấy món sau là đúng vị Tây Bắc nhất.
